Πειραιάς: H Γούβα Βάβουλα και τo μοναδικό κτίριο του Κηρομύτη (3ο δημοτικό σχολείο), με τα "ευρωπαϊκού" τύπου αετώματα και τις σπάνιες πήλινες γιρλάντες

Ένα από τα πιο ιδιόμορφα κτίρια του Πειραιά, στο οποίο σώζονται πλήρως οι σπάνιες πλέον κεραμικές γιρλάντες των αετωμάτων και η ενδιαφέρουσα ιστορία του. Useful Information for English speaking Visitors (more pictures inside): Building at the neighborhood "Pit of Vavoulas", Pireus. The area name comes from a family named Vavoulas (descendants an admiral of the Greek revolution of 1821, from Chios) that bought a huge land there to build their villa. Soon (around 1850) they started to sell parts of it. According to the most real scenario this building belonged to the family of Kiromitis and was used as a company for washing ship apparel and other ship services. Their last son that lived there  became one of the first and best musicians of bouzouki (started around 1920). His first disc at 1937 had a song with the name of the neighborhood. 1934 - today the building is used as school. Ιt  has an unusual most "western" style pediments that are decorated by authentic, very rare, Greek neoclassical ceramic pediment garlands.




Εισαγωγή

Αυτό το κτίριο μου είχε τραβήξει την προσοχή πολλά χρόνια πριν και το θεωρούσα ως ένα από τα πανελληνίως σημαντικότατα που διαθέτει ο Πειραιάς. Ξεκινώντας να γράψω αυτό το άρθρο σκόπευα να κάνω μια σύντομη παρουσίαση μέχρι που βρήκα ιδιαίτερα στοιχεία για αυτό και την περιοχή του.


Η γούβα ή λάκκα του Βάβουλα

Είναι η περιοχή που εκτείνεται κατά μήκος (και κυρίως νοτιότερα) της γραμμής του ηλεκτρικού σχεδόν από το Νέο Φάληρο έως και λίγο πιο πέρα από την λεωφ. 34ου Συντάγματος Πεζικού. Το τμήμα της οδού Πύλης μεταξύ των οδών Αλκιβιάδου και Πραξιτέλους παρουσιάζει το χαμηλότερο υψόμετρο της πόλης, πολλοί θεωρούν ότι φθάνει στο μηδέν ή και αρνητικό, παρουσιάζοντας έτσι την εικόνα μιας τεράστιας γούβας, λάκκου. Από αυτό προέκυψε το γούβα - λάκκα.

Ο Ιωάννης Βαβούλας ήταν σπουδαίος ναυμάχος και πυρπολητής από τη Χίο που έδρασε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Μετά τη λήξη του Αγώνα επί βασιλείας του Όθωνα η οικογένειά του μετακόμισε στον έρημο τότε Πειραιά, όπου ο εγγονός του Δημήτριος Βαβούλας, ένας από τους πρώτους οικιστές, αγόρασε έναντι αστείου ποσού την ασήμαντη τότε τεράστια έκταση, που περιελάμβανε βραχώδεις εξάρσεις και λιμνάζοντα νερά. Σε μία από τις πολλές εκείνες εξάρσεις έκτισε και τη σπουδαία έπαυλή του όπου διέμενε μόνιμα. Τμήμα της έκτασης πουλήθηκε χαμηλά για τη γραμμή στην οποία αρχικά κτίστηκαν και άλλα κτίσματα από την οικογένεια, ενώ σύντομα, από δημαρχίας του Πέτρου Ομηρίδη Σκυλίτση (μέσα 1800) κατατμήθηκε και πωλήθηκε σταδιακά. Η έπαυλη (δεν βρέθηκαν φωτογραφίες) αναφέρεται ότι βρισκόταν κοντά στο κτίριό μας στο ψηλότερο σημείο του σήμερα ανεσκαμμένου αρχαιολογικού χώρου που περικλείουν οι οδοί Πύλης, Ευριπίδου, Διστόμου και τη λεωφ. 34ου Συντάγματος. Κατεδαφίστηκε το 1980 οπότε και βρέθηκαν τα αρχαία, που ανέκοψαν τα όποια σχέδια...

Για την περιοχή  δε θα αναφέρουμε περισσότερα εδώ, καθώς ήδη υπάρχουν εξαιρετικές και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες στις σελίδες:

1. H Γούβα του Βάβουλα (MLP Blog)
2. H Γούβα του Βάβουλα (Wikipedia)
3. Ιωάννης Βαβούλας (Wikipedia)

Η ιστορία του κτιρίου

Προκαλεί έκπληξη ότι το κτίριο δεν είναι μια παλαιά οικία που τις τελευταίες δεκαετίες έγινε σχολείο, όπως θα περίμενε κανείς.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που βρήκαμε κτίστηκε το 1870 από τον Ηλία Βαβούλα για να στεγάσει τα πρώτα πλυντήρια ιματισμού της πόλης. Όμως ο Ηλίας Βαβούλας πέθανε το 1878, που σημαίνει ότι δύσκολα στα 77 του το 1870 θα έκτιζε ένα νέο κτίριο και ειδικά για επιχείρηση. Άρα ή έκτισε το κτίριο ως οικία ή πώλησε νωρίτερα το συγκεκριμένο κομμάτι γης και άλλος έκτισε το κτίριο.

Η επόμενη ασφαλής πληροφορία αναφέρει ότι στο κτίριο "...στεγάστηκαν τα πρώτα ιδιωτικά πλυντήρια της πόλης, τα οποία καθάριζαν τον ιματισμό των πλοίων που κατέφθαναν στον Πειραιά, ιδιοκτησίας Στυλιανού Κηρομύτη (εκ Προύσας), του οποίου σώζεται και η κατοικία του (παραπλεύρως του κτιρίου αυτού)."

Γιος του προηγούμενου πρέπει να ήταν ο Χαρίλαος Κηρομύτης (1879 - 1946), που αναφέρεται να κατέχει την επιχείρηση ως "υπηρεσίες φροντισμού πλοίων" στο κτίριο και να ανήκει στους εύπορους και αριστοκρατικούς Πειραιώτες, σύμφωνα με στοιχεία από τη βιογραφία του μοναχογιού του Στέλιου.

Ο Στέλιος Κηρομύτης (1908 - 1979) υπήρξε κορυφαίος ρεμπέτης, πρωτοπόρος  παίχτης μπουζουκιού, τραγουδοποιός και τραγουδιστής με λαμπρή πορεία για δεκαετίες και συνεργασίες με πασίγνωστα ονόματα σε πάλκα και δισκογραφία. Οι ρεμπέτες τον αποκαλούσαν "αριστοκράτη". Ο πατέρας του ήξερε μπουζούκι αλλά θεωρούσε αδιανόητο ο γιος του να αφήσει την επιχείρηση και την υψηλή τάξη και να γίνει μουσικός. Μετά το 1930 φέρεται να βοηθάει τον πατέρα του στην επιχείρηση, να μεταφέρει τους εργάτες, που δουλεύουν στα βαπόρια. 

Από το 1934 έως σήμερα, το κτίριο στεγάζει το 3ο δημοτικό σχολείο Πειραιά (και το 9ο νηπιαγωγείο πιθανώς αργότερα ).  Το 1934 και ο ρεμπέτης Στέλιος που έχει ήδη ακολουθήσει το δρόμο του συμμετέχει επαγγελματικά  στην πρώτη επίσης νέα τότε ρεμπέτικη κομπανία υπό το Μ. Βαμβακάρη στην Ανάσταση του Πειραιά. Τότε ο  πατέρας του ήταν 55 ετών. Το πως και το γιατί ακριβώς το κτίριο άλλαξε χρήση (ή και ιδιοκτήτη) είναι άγνωστο (και αν η επιχείρηση έκλεισε λόγω πορείας γιου ή λόγω οικονομικών - προσωπικών λόγων του πατέρα Χαρίλαου ή απλά μεταφέρθηκε). Ως σχολείο ήταν γνωστό στην γειτονιά ως "του Κλειδά", εξαιτίας ενός από τους διευθυντές, που μάλλον άφησε έντονο στίγμα!


Στέλιος Κηρομύτης. Ένα απόσπασμα συνέντευξης που αξίζει να διαβάσετε
(Από www.mousapolytropos.gr):

 1. "Οι παλιοί, όλοι οι συνάδελφοί μου με κορόιδευαν σαν φόραγα σκληρό κολάρο και γραβάτα. Μάλλον το θεωρούσαν υπερβολή και πολυτέλεια. Εγώ, όμως, πάντα τους έλεγα: Να είσαι μπερμπάντης, αλλά να μην φαίνεσαι! Σιγά - σιγά με ακολούθησαν όλοι"

2. "Αυτό που με παρακίνησε να μάθω ήταν ότι επειδή έπαιζε ο μπαμπάς μου. Και ο μπαμπάς μου δεν ήθελε να μάθω μπουζούκι, όταν είδε ότι εγώ είχα ζήλο για να το μάθω, αντιδρούσε απότομα και με έδερνε συχνά. Εγώ με τον δικό μου τρόπο, όμως, έκανα το δικό μου, κρυφά του το ’παιρνα το μπουζούκι. Έκανα αντικλείδι στην ντουλάπα του και μόνος προσπαθούσα και το καλλιεργούσα."

3. "Κάποιος φίλος μου και συνάδελφος, με παρακίνησε και να γραμμοφωνήσουμε τα δυο μου τραγούδια, που είχα. Τα δυο πρώτα, ένα τραγούδι, που έλεγε “Του Βάβουλα η Γούβα” και το άλλο “Το λάθος μου αισθάνομαι”. Αλλά αρχικά, όμως, δεν ήθελα να πάω να γράψω στα γραμμόφωνα, διότι σκεπτόμουνα τον πατέρα μου... Γιατί ο πατέρας μου, να πούμε, το είχε έτσι... Δεν τ’ άρεσε να βγω σε αυτή την δουλειά. Ε, κατόπιν βγήκα. Και σ’ ένα διάστημα βγήκαν οι δίσκοι στην κυκλοφορία και συνέβη να πάει ο μπαμπάς μου σε ένα καφενείο, που είχε γραμμόφωνα με δίσκους. Ακούει τον δίσκο και λέει στον καφετζή: “Ωραία τραγούδια είναι αυτά”! Και ο καφετζής εγέλασε, μόλις τ’ άκουσε. Σαν είδε το γέλιο του καφετζή, πονηρεύτηκε ο πατέρας μου, σηκώνεται, πάει στο γραμμόφωνο, βγάζει το μονόκλ, που είχε, κοιτάει τον δίσκο, που έγραφε στην ετικέτα Κηρομύτης Στέλιος»"

4. "Μόλις το είδε ο πατέρας, έγινε έξω φρενών. Σηκώνεται, κατευθείαν στο σπίτι, επειδή η μητέρα μου με είχε μοναχογιό και με έκρυβε πάντοτε, όπως κάθε μάνα, τα βάζει με την μητέρα μου: Το παλιάνθρωπο, τον ελεεινό! Να πάει να γίνει μπαλαρίνα στα γραμμόφωνα! Να λέει τραγούδια και ν’ ακούγεται τ’ όνομά μου! Τέλος πάντων, έγινε μεγάλη ιστορία. Έκανα με τον μπαμπά μου να μιλήσω δυο χρόνια. Έπαιζα πλέον σε διάφορα κέντρα και ήμουν αρκετά γνωστός. Και κάτι γείτονες εκεί, νοικοκυραίοι, να πούμε, άνθρωποι με παιδιά μορφωμένα, τον πιάσανε και του είπανε: Κύριε Χαρίλαε, αυτή η δουλειά, που κάνει ο γιος σας είναι καλό πράγμα. Μην τον παραξηγάς, είναι μια καλλιτεχνία, η οποία δεν μπορεί να την κάνει ο κάθε άνθρωπος. Και πες, πες, τον έπεισαν ότι δεν ήτανε κακό αυτό, που έκανα. Τον έπιασε κι ένας άλλος, πολύ καλός του φίλος, κύριος με τα όλα του, και του λέει, λοιπόν, “Ο γιος σου δεν είναι παλιάνθρωπος, δεν κάνει κάτι κακό, είναι μια δουλειά αξιοπρεπής”. Κι έτσι πάλι αγαπήσαμε και γινήκαμε πλέον φίλοι. Ίσως τον έπεισε και τον γεγονός ότι ο δίσκος ο πρώτος ήτανε για την συνοικία στην οποία γεννήθηκε ο πατέρας μου κι εγώ. Ήταν, όπως σας είπα για του Βάβουλα τη Γούβα, το έβγαλα για την γειτονιά μου"

Δείτε περισσότερα για τον Στέλιο Κηρομύτη:

1. Ραδιοφωνική συνέντευξη το 1975, 4 χρόνια πριν πεθάνει. Μιλάει για τη ζωή του, το μπουζούκι, παίζει. Διακρίνεται η ευγένειά και η μουσική αξία του.
2. Πλήρες αφιέρωμα και φωτογραφίες.


Αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά στοιχεία

Κλείνοντας την ιστορική ανάλυση να αναφέρουμε ότι δεν είναι σαφές αν το κτίριο λειτουργούσε εξ' ολοκλήρου ως επιχείρηση ή π.χ. ο όροφος ήταν οικία. Όπως είδαμε αναφέρεται ότι παραπλεύρως του κτιρίου υπήρχε το σπίτι της οικογένειας . Σήμερα δεν υπάρχει κανένα άλλο τόσο παλιό κτίριο πλην ενός χαμηλού πέτρινου διώροφου στην απέναντι γωνία που ανακατασκευάζεται (δείτε στις τελευταίες φωτογραφίες).

•  Γωνιακό μακρόστενο διώροφο, με κήπο επί της Ευριπίδου, με ψηλοτάβανο ισόγειο και χωρίς υπόγειο.
•  Ιδιαίτερα υψηλά παράθυρα με ποδιές κλεισμένες με τοιχίο σήμερα. Ίσως αρχικά κάποια παράθυρα είχαν μπαλκόνι ή ποδιές με μπαλούστρα ή κάγκελα.
• Στις δύο στενότερες πλευρές της μακρόστενης ορθογώνιας κάτοψης η σκεπή καταλήγει σε δύο τριάδες αετωμάτων "ευρωπαϊκού" τύπου (δηλ. πιο οξυκόρυφα από τα ελληνικά και ανοιχτά στην κάτω πλευρά). Τα αετώματα στολίζονται με γνήσια ελληνική νεοκλασσική πήλινη ανθεμωτή γιρλάντα. Αυτό το διακοσμητικό και ειδικά το γνήσιο δε σώζεται παρά σε ελάχιστα κτίρια, ενώ σε τέτοια ποσότητα μάλλον σε κανένα άλλο στην Ελλάδα.
• Στα τμήματα ενδιάμεσα των αετωμάτων υπάρχουν ακροκέραμα (τυπικό ανθέμιο), ενώ στην αρχική μορφή ίσως υπήρχαν μεγάλα ακροκέραμα στα αετώματα.
• Η ανώτερη κορνίζα του κτιρίου είναι παρεμφερούς, όπως εδώ χάριν συνεννόησης λέμε "ευρωπαϊκού" ρυθμού. Ξεκινάει από τα κλασσικά κυβάκια και το μεγάλο μέρος της είναι μακρόστενα ορθογώνια πλαίσια διακοπτόμενα από κυκλικά.και τετράγωνα.
• Το κτίριο έχει δύο εισόδους. Η κύρια επί της Ευριπίδου είναι μια αυλόπορτα του κήπου με οξυκόρυφο αετωματάκι με γιρλάντα. Ανάμεσα σε αυτή και το βασικό κτίριο υπάρχει ένα μονώροφο δωματιάκι με επίσης όμοιο αέτωμα στη στέγη του οποίου υπάρχει βεράντα προφανώς μεταγενέστερη άσχετη από σκυρόδεμα. Η δεύτερη είσοδος επί της Διστόμου είναι φαρδιά με καμάρα. Αυτή αρχικά πιθανώς με στοά οδηγούσε επίσης στον κήπο και σε στεγασμένη πόρτα προς το εσωτερικό. Πάνω από αυτή υπάρχει χαμηλό δωμάτιο, με κεραμοσκεπή χωρίς ακροκέραμα, μάλλον ελαφρά μεταγενέστερο του βασικού κτιρίου. Το δωμάτιο αυτό ίσως να σχετίζεται με την "οικία Κηρομύτη παραπλεύρως"  που προαναφέρθηκε, ή απλά να προστέθηκε σύντομα για επιπλέον χώρους.

Το κτίριο όπως διακρίνεται από την λεωφ. 34ου συντ. πεζικού. Στο σημάδι δεξιά η φερόμενη θέση της έπαυλης του Βάβούλα.

Κατάσταση σήμερα

Η γενική εξωτερική εικόνα του κτιρίου είναι καλή καθώς συντηρείται επαρκώς, όπως θα δείτε, χωρίς να έχει υποστεί εκ βάθρων ανακατασκευή που θα αλλοίωνε την αίσθηση αυθεντικότητας - παλαιότητας, που έτσι διατηρεί.

Παρ' όλα αυτά στην όψη που δε φαίνεται στις φωτογραφίες και στο εσωτερικό, το κτίριο πρέπει να έχει υποστεί μεγάλες αλλοιώσεις από πολύ παλιά λόγω της σχολικής χρήσης. Εξαφανίσεις κάθε τύπου εσωτερικών διακοσμήσεων, πόρτες, η βεράντα που προαναφέραμε. Στο ισόγειο τα πολύχρωμα τσιμεντοπλακάκια πρέπει να έχουν αντικατασταθεί - καλυφθεί από μωσαϊκά εποχής '50 - 60' και στον όροφο το ξύλινο πάτωμα μάλλον θα έχει αντικατασταθεί με πλάκα σκυροδέματος.

Επίλογος

Ας ευχηθούμε ότι μελλοντικά κάποιος θα δώσει βάση σε όλες αυτές τις λεπτομέρειες, που στην εποχή μας ήδη από τους νέους επιστήμονες του χώρου δεν παραβλέπονται από ασχετοσύνη ή συμφέροντα, όπως παλιά. Προς το παρόν θα αναγνωρίσουμε την προσπάθεια διατήρησης και θα τονίσουμε, ότι το κτίριο παραμένει ενεργό και τα 145 χρόνια του, δίνοντας σε εκατοντάδες παιδιά, που μεγαλώνουν σε εκτρώματα, μια άμεση επαφή με την αισθητική αρχιτεκτονική. Να αναφέρουμε ότι στην ιστοσελίδα του σχολείου δεν υπάρχει ούτε ένα στοιχείο για το κτίριο!


Σημαντικό! Αν γνωρίζετε στοιχεία ιδιοκτησιών διαχρονικά ή πληροφορίες για το εσωτερικό παρακαλούμε να τις αποστείλετε στο e-mail ncaigr@gmail.com (ή σε σχόλιο εδώ), ώστε να δημοσιευθούν εδώ επώνυμα ή ανώνυμα.

Άποψη του κτιρίου στη γωνία Ευριπίδου - Διστόμου.

Νότια όψη στην οδό Διστόμου.

Το κτίριο από το πεζοδρομημένο τμήμα της Ευριπίδου, στο ύψος του αρχαιολογικού χώρου.

Η πρώτη είσοδος επί της Ευριπίδου και δίπλα του ένα δωματιάκι καλυμμένο με νεότερη τσιμεντοβεράντα.

Η δεύτερη είσοδος από την Διστόμου, πιθανώς στοά, το εύρος της ίσως σχετίζεται με την επιχειρηματική χρήση του κτιρίου.

Κοντινή λήψη σε ένα αέτωμα. Δεξιά βλέπετε τον συλλεκτικό νεοκλασικό φανοστάτη του 1980, που εξασφάλισε ο δήμος Πειραιά...

Λεπτομέρεια αετώματος.

Λεπτομέρειες ανώτερου διακόσμου.

Νότιο-ανατολική λήψη που δείχνει την πολυπλοκότητα της κατασκευής της στέγης.

Λεπτομέρειες ανώτερου διακόσμου.

Λεπτομέρειες ανώτερου διακόσμου.

Λεπτομέρειες ανώτερου διακόσμου.

Η προσεκτική παρατήρηση αποκαλύπτει άλλο σχέδιο κορνίζας στο αέτωμα της αυλόπορτας και άλλο στην στέγη.

Σε άλλη γωνία αποκαθίσταται "the Greek way", ένα άλλο κτίριο, πιθανώς η αναφερόμενη σε πηγές "οικία Κηρομύτη που σώζεται παραπλεύρως".

Ερμής της πλάκας, κεραμίδια δεκαετίας 1980, κορνίζες από μπετόν... με σεβασμό στην παράδοση!

 

 

ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΟΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ

• Έρευνα - ανάλυση - φωτογραφίες Δ.Χ.Κ. Απαγορεύεται η αποθήκευση, η αναδημοσίευση και κάθε χρήση πλην της ανάγνωσης στο neoclassicalgreece.blogspot.gr και της παραπομπής προς την παρούσα σελίδα με δική σας εισαγωγή - περιγραφή. Οποιαδήποτε αναπαραγωγή με παρόμοιο τρόπο (πληροφορίες, ανάλυση, δομή) μπορεί να θεωρηθεί κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας.
• Σήμανση "Αποκλειστικό": Το θέμα δημοσιεύτηκε εδώ για πρώτη φορά. 
•  Γίνεται προσπάθεια για αξιόπιστες πληροφορίες και σύννομες δημοσιεύσεις. Περισσότερα στη σελίδα "Νομικά & Όροι". 
• © neoclassicalgreece.blogspot.gr. Any use of content except of viewing it  here or redirecting to this page  is not allowed.