Διακόσμηση - Δόμηση: Τα φουρούσια των εξωστών

Άρθρο για τα φουρόυσια από την αρχή της νεοκλασσικής περιόδου ως την εξάλειψή τους. 
Useful Information for English speaking Visitors (more pictures inside): Article that for the balcony holders (cantilevers) designs & materials, during the Greek neoclassical era (~ 1835 to ~ 1930), when they became unneeded on the new buildings from reinforced concrete. Most of the marble holders are handmade pieces of art, made exactly from the same  material, as the ancient buildings of Acropolis: the unique white marble of Penteli mountain in Attica. Only a few artists still create new holders today, that are very expensive.



Ιστορικά

Τα φουρούσια των εξωστών προφανώς εμφανίστηκαν ταυτόχρονα με τους πρώτους εξώστες σε κτίρια και ως απαραίτητο πρόσθετο στοιχείο στήριξης με βάση τον τρόπο δόμησης που επικράτησε  για εκατοντάδες χρόνια πριν την έλευση του οπλισμένου σκυροδέματος. Δεν είναι ξεκάθαρο αν υπήρξαν σε κλασσικά ή ρωμαϊκά κτίρια, ωστόσο μ.Χ. τα πρώτα δείγματα πρέπει να υπήρξαν σε μεσαιωνικούς πύργους και σε βυζαντινές οικίες (πέτρινα ξύλινα, σιδερένια).

Με την επικράτηση του νεοκλασικισμού στην Ευρώπη και την επιθυμία να διαθέτουν τα κτίρια τουλάχιστο έναν εξώστη,  εξαπλώνονται και φτιάχνονται από πέτρα, μάρμαρο και μαντέμι. Διακοσμούνται αρχικά απλά και σύντομα με λεπτομερή αρχαιοπρεπή μοτίβα.



Τεχνικά

Ένα φουρούσι αποτελούνταν από το διακοσμημένο εμφανές μέρος και από ένα ακατέργαστο,σχεδόν ισοβαρές, που εντοιχιζόταν μέσα στη λιθοδομή του κτιρίου. Ανάλογα με τις διαστάσεις ενός μπαλκονιού τοποθετούνταν μικρά ή μεγάλα, μονά ή διπλά το ένα δίπλα στο άλλο, άνω των δύο μονά κ.λ.π.. (Σε λίγες περιπτώσεις  τοποθετήθηκαν άνω των δύο μονών αποκλειστικά για διακοσμητικούς λόγους.)
Συχνά κρυφοί σιδηροδοκοί, που προεξείχαν από το κτίριο, προσέφεραν πρόσθετη στήριξη ανάμεσα στη μαρμαρόπλακα και το φουρούσι. Σιδηροδοκοί στηρίζαν μόνοι τους τους εξώστες σε περιπτώσεις με κούφια και τσιμεντένια, εκλεκτικιστικά και μεσοπολεμικά φουρούσια. Εδώ η χρησιμότητα τους ήταν καθαρά διακοσμητική και για να κρύβουν τον δοκό.




Α. Ελληνικά νεοκλασικά μαρμάρινα φουρούσια, βασικά σχέδια - φόρμες

Τοποθετούνταν μαζικά από το ~1835 έως το ~1915. Είναι ίσως τα ωραιότερα στον κόσμο, για τους εξής λόγους:

1. Eίχαν το προνόμιο να φτιάχνονται από τα ίδια μάρμαρα (ειδικά το Πεντελικό) με τα αρχαία κτίρια, από τα οποία εμπνεύστηκε εξ' αρχής ο νεοκλασικισμός εκτός Ελλάδος, όπου όμως δεν υπήρχε το υλικό.
2. Τα περισσότερα βασικά σχέδια - φόρμες δημιουργήθηκαν από ξένους αρχιτέκτονες, οι οποίοι όμως στην Ελλάδα, είχαν τη δυνατότητα να σχεδιάζουν μελετώντας άμεσα τα κλασσικά πρότυπα.
3. Οι Έλληνες μαρμαρογλύφοι άφηναν μια επιτυχημένη απροσδιόριστη λαϊκή πινελιά στις διάφορες παραλλαγές, κάτι επίσης μοναδικό παγκοσμίως.

Με αυτά τα Ελληνικά φουρούσια υπερέχουν ειδικά ως προς την πειστικότητα και την αίσθηση της με μέτρο αρχαιοπρέπειας και προσαρμογής στην εποχή τους, χωρίς να είναι υπερβολικά επηρεασμένα από τον ρομαντισμό, ώστε να απέχουν έτσι από τα κλασσικά πρότυπα, όπως στην κεντρική Ευρώπη.

Θα πρέπει να τονισθεί ότι ήταν αμιγώς χειροποίητα και δεν ήταν δυνατό να καλουπώνονται, όπως π.χ. τα ακροκέραμα. Η μεγάλη ανοικοδόμηση με νεοκλασικά σε πρώην έρημες περιοχές όπως η Αθήνα και ο Πειραιάς, είναι σίγουρο ότι δημιούργησε μεγάλη ζήτηση. Έτσι στην Ελλάδα πρέπει να υπήρχαν δεκάδες μαρμαρογλυφεία για μαρμάρινες διακοσμήσεις, με βασικότερο προϊόν τα φουρούσια.

Είναι αξιοσημείωτες οι πάμπολλες παραλλαγές που δημιουργούνταν, με αποτέλεσμα φουρούσια ίδιας βασικής φόρμας, να μην είναι σχεδόν ποτέ ίδια ανά κτίριο. Ακολουθεί μια προσπάθεια κατηγοριοποίησης των βασικών σχεδίων - φορμών:



Α1. Το δημοφιλές κλασσικό ελικοειδές

Α2. Ο διαδεδομένος υποτύπος του Α1 με το ορθογώνιο άκρο

Α3. Το ελικοειδές με αντίστροφους έλικες περιορισμένου εύρους

Α4. Ένας αρκετά διαδεδομένος υποτύπος του Α3

Α5. Τα μικρά μαρμάρινα φουρουσάκια (υποτύποι διαφόρων βασικών τύπων)

Α6. Το ελικοειδές με μονό έλικα στο άκρο


Α7. Τα φουρούσια λέοντες

Α8. Διάφορα σπάνια σχέδια - φόρμες ή φτιαγμένα ειδικά για κτίρια σπάνιων υπό-ρυθμών

Α9. Απλά αδιακόσμητα φουρούσια από μάρμαρο

 
 
 
Β. Μεταλλικά νεοκλασσικά φουρούσια

Τοποθετήθηκαν κυρίως στην επαρχία  της νότιας Ελλάδας, σε πόλεις της βόρειας και σε περιοχές του Ανατολικού Αιγαίου (Θεσσαλονίκη, Θράκη, νησιά Ανατ. Αιγαίου, Σμύρνη). Αυτό οφείλεται και στον διαφορετικό νεοκλασσικισμό των περιοχών αυτών και ίσως και στην πρακτική δυσκολία απόκτησης μαρμάρινων, σε κάποιες περιπτώσεις.

Στη Αθήνα και τον Πειραιά, όπου τα μαρμάρινα μάλλον αφθονούσαν και συνέφεραν, τα σιδερένια επιλέχθηκαν σε ελάχιστες περιπτώσεις και για λιγότερο σημαντικούς εξώστες (π.χ πίσω όψεις), ως μια καλαίσθητη, αλλά οικονομικά και τεχνικά εύκολη λύση. 

Ήταν απλά  ελικοειδή από σίδερο (σφυρήλατα ή χυτά), ή μαντεμένια με πλούσια διακόσμηση, χυτά σε καλούπια.

 
 
 
Γ. Ξύλινα νεοκλασσικά φουρούσια

Στην Αττική στήριζαν ξύλινους εξώστες σε λίγα εξ' ολοκλήρου ξύλινα διώροφα ή πέτρινα Ευρωπαϊκού τύπου, κτίρια. Σε ρυθμό ομοίαζαν με τις διακοσμητικές απολήξεις των κεραμοσκεπών αυτών των κτιρίων. Λόγω υλικού προφανώς θα ζώζονται ελάχιστα και αλλοιωμένα.

Συνηθισμένα σε απλά σχέδια και στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της βόρειας Ελλάδας, από την οποία διασώζονται πολλά δείγματα. (Σε απλές φόρμες ήταν διαδεδομένα σε όλη τη χώρα και πριν το νεοκλασσικσιμό)

 
 
Δ. Εκλεκτικιστικά & μεσοπολεμικά φουρούσια

Ήδη μετά το 1905 πολλά μαρμάρινα φουρούσια αρχίζουν να έχουν εκλεκτικιστικές τάσεις. Τα  τελευταία διακοσμητικά σημαντικά φουρούσια τοποθετήθηκαν σε εκλεκτικιστικά και υστεροκλασσικά - μεσοπολεμικά κτίρια της εποχής ~1910 - 1925. Ήταν κυρίως κούφια, από λευκό τσιμέντο, φτιαγμένα σε καλούπια (λιγότερα μαρμάρινα). Τα σχέδια τους ήταν:
α. Εκλεκτικιστικά λεπτομερών διακοσμήσεων. Τα σχέδιά τους ήταν τόσο ποικίλα, που είναι δύσκολο να καταγραφούν όπως τα Ελλαδικά νεοκλασσικά, από τα οποία διαφοροποιούνταν κυρίως γιατί τα μοτίβα τους μάλλον δημιουργήθηκαν μακριά από τα γνήσια πρότυπα, στην κεντρική Ευρώπη. Μια ακόμα διαφορά είναι ότι συνήθως είχαν μεγαλύτερο το κάθετο τμήμα τους επί των όψεων.
β. Μεσοπολεμικά, με απλές γραμμικές διακοσμήσεις, επίσης σε απροσδιόριστου αριθμού παραλλαγές.



 
 
Ε. Τα τελευταία φουρούσια: Tσιμεντένια, κυρίως συμπαγή και χωρίς διακοσμήσεις

Εφαρμόστηκαν κυρίως σε κτίρια της περιόδου ~1925 - 1935, περισσότερο ως κατάλοιπο - συνήθεια της προηγούμενης εποχής, αλλά και για πρόσθετη στήριξη του δαπέδου από οπλισμένο σκυρόδεμα, που ήταν ακόμα τεχνικά και ως υλικό "πρωτόγονο" στην Ελλάδα. Ήταν συμπαγή, τσιμεντένια, αδιακόσμητα και "μιμούνταν" τις σχηματικές φόρμες των νεοκλασικών και εκλεκτικιστικών.






 
 
Το ένδοξον τέλος των φουρουσιών!

Από τη δεκαετία του 1930, μετά από ~100 χρόνια εκτενούς εφαρμογής, τα φουρούσια σταματούν να εφαρμόζονται στα  Ελληνικά κτίρια.. Αυτό συνέβη ως εξής:

Τη σύντομη μεταβατική δεκαετία του 1920 της μεσοπολεμικής αρχιτεκτονικής, το οπλισμένο σκυρόδεμα άρχισε να κυριαρχεί στην Ελλάδα, αλλά ήταν ακόμα αρκετά πρωτόγονο ως υλικό και τεχνικά. Ταυτόχρονα, οτιδήποτε θύμιζε νεοκλασσικισμό όπως και τα φουρούσια, έμοιαζε όλο και πιο πολύ παλιατζούρα, στα μάτια ιδιοκτητών και αρχιτεκτόνων και αποφεύγονταν. Έτσι τα φουρούσια  συνέχισαν να εφαρμόζονται για την πρόσθετη στήριξη των εξωστών, αλλά ελάχιστα για τη διακοσμητική τους πλευρά, για αυτό και απλοποιήθηκαν. 

Τη δεκαετία του 1930, το υλικό και οι τεχνικές του οπλισμένου σκυροδέματος έγιναν αρκετά ποιοτικότερα, ενώ διαμορφώθηκε πλήρως και κυριάρχησε ο συγκεκριμένος μοντέρνος - λιτός - αυστηρός ρυθμός της εποχής. Τα φουρούσια, που είχαν ήδη εκπέσει διακοσμητικά, κατέστησαν αχρείαστα και τεχνικά. Ακόμα και μεγαλύτεροι εξώστες δεν είχαν ανάγκη στήριξης και έτσι σταμάτησαν να εφαρμόζονται τελείως, αρκετά απότομα.


 
Σήμερα

Νέα μαρμάρινα κατασκευάζονται κατά παραγγελία σε κάποια εργαστήρια στην Ελλάδα (Τήνος, Αρχαία  Κόρινθος), σε τιμές... μερικών χιλιάδων ευρώ το κομμάτι. Πολλά παλιά κομμάτια διασώθηκαν από κατεδαφίσεις και υπάρχουν σε κήπους κ.λ.π. Ίσως το μόνο νέο κτίριο με μαρμάρινα φουρούσια να είναι ένα κορυφαίο εμπνευσμένο από την έπαυλη Καζούλη της Κηφισιάς, στην Γλυφάδα Αττικής (αν δεν είναι πειστικά τσιμεντένια).

Νέα εκλεκτικιστικά - τσιμεντένια υπάρχουν (ικανοποιητικής ποιότητας), αλλά εκτός των αποκαταστάσεων, τοποθετούνται και σε διάφορα νέα κλασσικίζοντα κτίρια συνήθως με λάθος τρόπους και κιτς αποτέλεσμα.  

Νέα σιδερένια θα μπορούσαν εύκολα να διατίθενται ευρέως και μάλιστα αρκετά προσιτά στην αγορά, όμως κανένα από τα δεκάδες χυτήρια δεν έχει ασχοληθεί να αναδημιουργήσει με σοβαρότητα κάποια τέτοια προϊόντα, που θα είχαν ζήτηση για διάφορες εφαρμογές.



Σημειώσεις

Σε ότι αφορά τις χρονικές περιόδους αυτές αναφέρονται κατά προσέγγιση και κρίνοντας με βάση τα περισσότερα κτίρια της κάθε μιας. Προφανώς για πολλές υπάρχουν κτίρια - εξαιρέσεις.



Επιπλέον φωτογραφικόν υλικόν!

Το δημοφιλές κλασσικό ελικοειδές: Δημιουργήθηκαν αμέτρητες παραλλαγές, Εδώ με ροζέτες, σε εξώστη με πεσσούς. (Οδός Ερμού, Αθήνα)

Το δημοφιλές κλασσικό ελικοειδές: Δημιουργήθηκαν αμέτρητες παραλλαγές, Εδώ με ροζέτες.  (Κοντά στην πλατεία Κουμουνδούρου, Ψυρρή, Αθήνα)

Το δημοφιλές κλασσικό ελικοειδές: Η μικρή του έκδοση σε δύο παραλλαγές και ο τύπος των εξωστών όπου τοποθετούνταν.  (Πλάκα & Ψυρρή, Αθήνα)

Το δημοφιλές κλασσικό ελικοειδές: Δημιουργήθηκαν αμέτρητες παραλλαγές. Εδώ μία πολύ ιδιαίτερη.  (Πλάκα, Αθήνα)

Ο διαδεδομένος υποτύπος του ελικοειδούς με το ορθογώνιο άκρο. (Πλατεία Κουμουνδούρου, Αθήνα)

Ο διαδεδομένος υποτύπος του ελικοειδούς με το ορθογώνιο άκρο. (Πλατεία Κουμουνδούρου, Αθήνα)

Το ελικοειδές με αντίστροφους έλικες περιορισμένου εύρους: Μια ιδιαίτερη παραλλαγή. (Πλάκα, Αθήνα)

Το ελικοειδές με αντίστροφους έλικες περιορισμένου εύρους: Μια μοναδικής αισθητικής παραλλαγή, που υπάρχει σε ελάχιστα κτίρια. (Πλάκα, Αθήνα)

Φουρούσια λέοντες: Οι διπλοί του ξενοδοχείου της Μεγάλης Βρετανίας στο Σύνταγμα. Τσιμεντένια αντίγραφα με... air condition, καθώς όλο το κτίριο έχει ανακατασκευαστεί (η πρώτη ιδιωτική κατοικία του Θεόφιλου Χάνσεν διεθνώς , φημισμένος διεθνώς για τις Ακαδημίες Αθηνών & Βιέννης κ.α.).  Το σχέδιο εδώ προφανώς είναι του ίδιου του Χάνσεν και μάλλον αυτά τα φουρούσια δεν μπήκαν σε κανένα άλλο κτίριο.

Φουρούσια λέοντες: Η πιο διαδεδομένη έκδοσή τους (Πειραιάς)

Φουρούσια λέοντες: Η πιο διαδεδομένη έκδοσή τους (Πειραιάς)

Φουρούσια λέοντες: Η πιο διαδεδομένη έκδοσή τους (Πειραιάς)

Φουρούσια λέοντες: Μια παραλλαγή τους ειδικά για το ξεχωριστό κτίριο της Εθνικής Τράπεζας. (Οδός Αιόλου, Αθήνα)

Σιδερένια φουρούσια: Σε ξύλινο εξώστη στο πίσω μέρος νεοκλασσικού. (Νέο Φάληρο, το τελευταίο και αλλοιωμένο παράκτιο νεοκλασσικό, της πρώην παραλίας)

Σιδερένια φουρούσια: Σε πρώην ξύλινο εξώστη αλλοιωμένου νεοκλασσικού. (Ελευσίνα)

Εκλεκτικιστικά φουρούσια: Tα γιγάντια κάθετα του μεγάρου του συλλόγου εμποροϋπαλλήλων Αθηνών. (Πλατεία Μητροπόλεως, αρχιτέκτων Πάνος Καραθανασόπουλος του ξενοδ. Ακταίον στο Νέο Φάληρο)

Εκλεκτικιστικά φουρούσια: Ένα ζευγάρι μικρά. (Πειραιάς)

Μεσοπολεμικά φουρούσια: Με απλό γραμμικό διάκοσμο σε εκλεκτικιτικό - νεομεσαιωνικό της Μεσοπολεμικής περιόδου (Μικρολίμανο, Πειραιάς)

 


 
ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΟΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ

• Έρευνα - ανάλυση - φωτογραφίες Δ.Χ.Κ. Απαγορεύεται η αποθήκευση, η αναδημοσίευση και κάθε χρήση πλην της ανάγνωσης στο neoclassicalgreece.blogspot.gr και της παραπομπής προς την παρούσα σελίδα με δική σας εισαγωγή - περιγραφή. Οποιαδήποτε αναπαραγωγή με παρόμοιο τρόπο (πληροφορίες, ανάλυση, δομή) μπορεί να θεωρηθεί κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας.
• Σήμανση "Αποκλειστικό": Το θέμα παρουσιάζεται τόσο εξειδικευμένα πρώτη φορά εδώ.
• Γίνεται προσπάθεια για αξιόπιστες πληροφορίες και σύννομες δημοσιεύσεις. Περισσότερα στη σελίδα "Νομικά & Όροι". 
• © neoclassicalgreece.blogspot.gr. Any use of content except of viewing it  here or redirecting to this page  is not allowed.