Διακόσμηση: Η μυθική Σφίγγα ως άγαλμα (και γενικότερα ως διακοσμητικό θέμα) στα νεοκλασικά.

Ένα από τα γοητευτικότερα διακοσμητικά αγάλματα των νεοκλασικών σπιτιών είναι οι Σφίγγες (ίσως και σειρήνες). Η Σφίγγα παρουσιάζει μια περήφανη, όμορφη και ταυτόχρονα γαλήνια γυναικεία μορφή, με περίτεχνη κώμη και τιάρα, με εμφανές το στήθος, με πόδια και λοιπό σώμα λέοντος ή παρεμφερούς θηλαστικού και φτερά αετού ή παρεμφερούς αρπακτικού πτηνού. Αυτή η μίξη έχει ως τελικό αποτέλεσμα ένα άγαλμα που γοητεύει και μαγεύει διαχρονικά το μάτι εξαιτίας του τονισμού της ομορφιάς και του εξωπραγματικού. Στην αρχαιότητα και το νεοκλασικισμό η αναπαράσταση της σε αγάλματα κλπ αντικείμενα, (όπως και άλλα παρεμφερή "περίεργα" όντα της μυθολογίας), έδινε και ένα έμμεσο μήνυμα προστασίας του χώρου όπου τοποθετούνταν. Useful Information for English speaking Visitors (more pictures inside): The Sphinx as a symbol in ancient Greece and Egypt and it's use in Greek Neoclassical architecture as decoration item of many materials.

Α. Η "ΣΦΙΓΞ" ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

 

Α1. Η αρχαία Ελληνική Σφίγγα στην Ελληνική μυθολογία και τέχνη

 

Σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν κόρη της Χίμαιρας και του Όρθρου ή κατά άλλους του Τυφώνος και της Έχιδνας. Η Έχιδνα είχε γεννήσει επίσης πολλά άλλα μυθικά πλάσματα.  Το όνομά της προέρχεται από το ρήμα σφίγγω.

Η Ήρα και ο Άρης την έστειλαν από την πατρίδα της, την Αρχαία Θήβα. Εκεί στεκόταν και ρωτούσε τους περαστικούς «Ποιο ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;». Όποιον δεν μπορούσε να λύσει το γρίφο, η Σφίγγα τον έσφιγγε, μέχρι να πεθάνει. Ο Οιδίπους έλυσε τον γρίφο απαντώντας ότι το ον αυτό είναι ο άνθρωπος, αφού όταν είναι βρέφος περπατάει στα τέσσερα, μετά σηκώνεται στα δύο του πόδια και στα γηρατειά περπατάει όρθιος αλλά χρησιμοποιεί σαν τρίτο πόδι ένα μπαστούνι. Μόλις λύθηκε το αίνιγμά της η Σφίγγα γκρεμίστηκε από τον βράχο που στεκόταν και σκοτώθηκε. Ωστόσο, ο ακριβής γρίφος που έδινε η Σφίγγα δεν είναι γνωστός από αρχαίες πηγές, αλλά από μεταγενέστερα κείμενα.


Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή για την Σφίγγα την οποία παρουσιάζει ο Παυσανίας. Σύμφωνα λοιπόν με τον Παυσανία η Σφίγγα ήταν νόθα κόρη του Λάιου. Ο Λάιος εμπιστεύθηκε μόνο σε αυτή τον χρησμό που πήρε από την Πυθία και της ανέφερε πως αφορούσε μόνο την Ιοκάστη και τους καρπούς της. Αυτό γιατί ο Λάιος είχε παιδιά και από παλλακίδες, αφού απέφευγε την συνεύρεση του με την Ιοκάστη. Όμως σε ένα από τα μεθύσια του κοιμήθηκε με τη γυναίκα του και γεννήθηκε ο Οιδίποδας.
Έτσι, παρότι εγκατέλειψε τον Οιδίποδα στον Κιθαιρώνα, διατηρώντας τις επιφυλάξεις του, όταν κάποιος από τους γιους διεκδικούσε τον θρόνο τον έστελνε στην Σφίγγα. Αυτή με τον γρίφο της εξέταζε αν αυτοί ήταν γνήσια παιδιά του Λάιου. Επειδή τη γνώση του χρησμού την είχαν μόνο αυτοί που κατάγονταν από τη βασιλική γενιά, όσοι δεν μπορούσαν να απαντήσουν στον γρίφο της θανατώνονταν. Ο Οιδίποδας πριν συναντήσει τη Σφίγγα είχε μάθει για τον γρίφο στον ύπνο του. Έτσι μπόρεσε να τον λύσει.

Σήμερα σε πολλά μουσεία του κόσμου σώζονται πολλές αρχαίες Σφίγγες (κυρίως περί τον 6ο π.Χ. αιώνα), με κύριο στοιχείο τα προς τα πάνω γυριστά φτερά που τις διαφοροποιεί από τις νεοκλασικές.

ΣΦΙΓΓΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ:  1. Αττική Σφίγγα σε μουσείο του εξωτερικού. 2. Σφίγγα από Κορινθιακό νεκροταφείο  3. Σφίγγα Ναξίων προσφορά στους Δελφούς. 4. Ρωμαϊκό Νόμισμα. 5. Οιδίπους και Σφίγγα σε αγγείο. 6. Ελληνικό νόμισμα - Χίος. 7.  Σφίγγα σε αγγείο.

 

 

Α2. Η αρχαία Αιγυπτιακή Σφίγγα, οι διαφορές με την Ελληνική και το αίνιγμα... του φύλου της!

Δεν φέρει φτερά αλλά πλήρες σώμα που μοιάζει με λιονταριού και ανθρώπινη κεφαλή. Πιθανώς να πρόκειται ακόμα και για αντρική μορφή Αιγυπτίων βασιλέων. Με βάση αυτό, το γυναικείο πρόσωπο και στήθος σε πολύ μεταγενέστερες αναπαραστάσεις Αιγυπτιακής Σφίγγας διεθνώς,  ίσως να είναι μια ατυχής παραποίηση, που προήλθε καθαρά από σύγχυση με την αρχαία Ελληνική Σφίγγα.

Η πασίγνωστη Σφίγγα της Αιγύπτου και μεταγενέστερες εκδόσεις της από κλασσικίζουσες επαύλεις άλλων χωρών.

 

  Α3. Η ομοιότητα Σφίγγας - Σειρήνας

Οι Σειρήνες είναι γνωστές συνοπτικά από τη μυθολογία ως θαλάσσια μυθικά πλάσματα που με το τραγούδι και τη σαγήνη τους τους  έκαναν τους ναυτικούς να ξελογιάζονται και τελικά να καταστρέφονται. Οι άντρες του Οδυσσέα δεν υπέκυψαν όταν τις συνάντησαν στην Κάτω Ιταλία,  προειδοποιημένοι από την Κίρκη με αποτέλεσμα οι σειρήνες να αυτοκτονήσουν και να μετατραπούν σε σύμβολα του κάτω κόσμου.  

Η κύρια διαφορά Σφίγγας - Σειρήνας είναι ότι στη σειρήνα έχουμε σώμα - φτερά - ουρά - πόδια αρπακτικού πτηνού (ή φαρδιά πέλματα όπως της πάπιας και ανθρώπινα χέρια όπου υπάρχουν άκρα πλην των ποδών). Ενδιαφέρον έχουν αναφορές για μεταγενέστερη σχεδιαστική μετάλλαξη των σειρήνων, που από φτέρωμα απέκτησαν διπλές ουρές ιχθύος (λόγω Χριστιανισμού και των φτερών στους αγγέλους, που συμβόλιζαν πλέον το καλό). Αυτή η μορφή συναντάται επίσης σε νεοκλασικά κιγκλιδώματα και σε αυτήν τη μετάλλαξη κατά πολλούς αποδίδεται και η μεταγενέστερη Γοργόνα.

ΣΕΙΡΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: Αποτύπωση κυρίως της σχετικής περιπέτειας του Οδυσσέα σε αγγεία και ένα από τα λιγοστά αγάλματα Σειρήνας στο Εθνικό Αρχ. Μουσείο της Αθήνας.

 

 

Β. ΟΙ ΣΦΙΓΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

 

Β1. Τα 2 βασικά σχέδια πήλινων Σφιγγών και τα σημεία που τοποθετούνταν

Οι Σφίγγες που κυκλοφόρησαν ευρέως ήταν δύο κύριων βασικών τύπων - σχεδίων

- Η χαμηλή - μικρή πήλινη σφίγγα - γλάστρα: Κοντή πλατιά Σφίγγα, που παριστάνει μια τελείως "καθιστή" Σφίγγα, με κενό στο κομμάτι των φτερών της που επέτρεπε τη χρήση ως γλάστρα. Είναι το σχέδιο που κυκλοφόρησε περισσότερο. Τις τοποθετούσαν συνήθως πάνω στα φαρδιά χτιστά ορθογώνια διαχωριστικά των μπαλούστρων που περιέβαλαν τα ανώτερα σημεία των προσόψεων, μονώροφων κυρίως κτιρίων. Πιθανώς το σχέδιο αυτό τελικά να αναπαριστά Σειρήνα καθώς πλην των γυναικείων ανθρώπινων κεφαλής και στήθους, όλο το υπόλοιπο είναι φαρδύ φτέρωμα και ουρά από φτερά, κάτι που τείνει περισσότερο σε Σειρήνα.

- Η υψηλή - μεγάλη πήλινη σφίγγα:  Σφίγγα μεγαλύτερη σε ύψος και στενή στις πλαϊνές της πλευρές, που παριστάνει μια σφίγγα να στέκεται στα 2 μπροστινά της πόδια, καθιστή στα πίσω. Είναι το δεύτερο και σπανιότερο σχέδιο που κυκλοφόρησε μαζικά. Την τοποθετούσαν  κυρίως σε υψηλά σημεία σε διώροφα π.χ σε προεξοχές του ανώτερου σημείου των προσόψεων, ως ζευγάρια με τις πλαϊνές μεριές κατά μήκος της πρόσοψης και τις κεφαλές να "κοιτούν" η μια την άλλη η σε τελείως αντίθετη κατεύθυνση.

 

 

Β2. Αιγυπτιακές Σφίγγες σε Ελληνικά νεοκλασικά.

Πέραν αυτών των δύο βασικών σχεδίων σε πολλά κτίρια φτιάχτηκαν τελείως μοναδικά σχέδια Σφιγγών. Αυτές τοποθετήθηκαν κυρίως δεξιά και αριστερά σε μαρμάρινες εξωτερικές σκάλες εισόδων. Οι περισσότερες αξίζει να αναφέρουμε ότι έτειναν σε Αιγυπτιακές Σφίγγες.

Ενδεικτικά αναφέρουμε τις δύο Αιγυπτιακές Σφίγγες στη σκάλα εισόδου της οικίας Αναργύρου στις Σπέτσες και ένα μοναδικό ζευγάρι γιγάντιες Σφίγγες που υπήρχαν στη σκάλα εισόδου μονώροφου νεότερου σπιτιού (εκτ. 1935 -1955) στο Καλαμάκι, οι οποίες δεν υπάρχουν εκεί πλέον, όπως και πιθανώς και το ίδιο το σπίτι αυτό και δυστυχώς δεν φωτογραφήθηκαν.

 

Β3. Μαρμάρινες Σφίγγες

 

Σαφώς λιγότερα αλλά μοναδικής αξίας αγαλματίδια από από μάρμαρο τοποθετήθηκαν ως:

- Ακρωτήρια σε αετώματα μεγάλων δημόσιων κυρίως κτιρίων.

- Ως ακραία τελειώματα σε μαρμάρινα κιγκλιδώματα.

- Σε διάφορες τελείως εξειδικευμένες πολυτελείς διακοσμήσεις εσωτερικών χώρων.

Β4. Άλλα σημεία τοποθέτησης

  Κεραμικές Σφίγγες τοποθετήθηκαν και πάνω στα γραμμικά ορθογώνια κιονόκρανα, στις πλαϊνές χτιστές κολώνες, σε εξωτερικές καγκελόπορτες εισόδων. Σφίγγες Ελληνικές και Αιγυπτιακές από μάρμαρο και Χαλκό (τουλάχιστο 2) υπάρχουν σε τάφους της νεοκλασικής εποχής στο Α' νεκροταφείο Αθηνών.

Β5. H Σφίγγα σε άλλες νεοκλασικές διακοσμήσεις - υλικά - τέχνες.

Εκτός της αποτύπωσής της σε κεραμικά και μαρμάρινα αγάλματα εξωτερικής διακόσμησης, η Σφίγγα χρησιμοποιήθηκε σε τοιχογραφίες, γύψινες διακοσμήσεις, μαντεμένιες παραστάσεις κιγκλιδωμάτων.

 

Γ. ΣΗΜΕΡΑ

 

Ελάχιστες αυθεντικές πήλινες πιθανώς να σώζονται πάνω σε κτίρια. Οι περισσότερες χρησιμοποιούνταν ως γλάστρες με φυσικό αποτέλεσμα να φθαρούν και να αφαιρεθούν πολύ σύντομα, σε σχέση με άλλα πήλινα διακοσμητικά. Όσες άντεχαν είτε κατέληξαν σε μπάζα κατεδαφίσεων είτε εκλάπησαν και πέρασαν σε ιδιωτικές συλλογές. Αυτό συνεπάγεται ότι για αυτές δεν είναι γνωστά τα κτίρια προέλευσης. Πολλά κομμάτια "χαμηλής" Σφίγγας καταστράφηκαν τελικά καθώς χρησιμοποιήθηκαν ως γλάστρες μετά την αγορά τους από μάντρες κλπ.

Πολλά εργαστήρια αναπαράγουν και πωλούν μαζικά σε φυτώρια και σχετικά καταστήματα, τη "χαμηλή" Σφίγγα - γλάστρα. Πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα νεοκλασικά κεραμικά που αναπαράγονται μαζικά ως πιστά αντίγραφα των γνήσιων και όχι εμφανώς παραποιημένα. "Ψηλές" Σφίγγες φτιάχνονται κατά παραγγελία από τα ελάχιστα εργαστήρια κεραμικής που ασχολούνται σοβαρά με το αντικείμενο. Φυσικά τα σημεία τοποθέτησης σε νεότερα σπίτια δεν έχουν καμιά σχέση ούτε κατά προσέγγιση με εκείνα στα οποία τοποθετούνταν τη νεοκλασική εποχή (καθώς τέτοια σημεία σε κατάλληλα μεγέθη δεν υφίστανται πλέον).

Η χαμηλή Σφίγγα.

Γνήσια υψηλή σφίγγα σε σκάλα εισόδου (Έπαυλις Χρυσάνθεμον, Ιωάννου Π. Λάμπρου, οικία Τρικούπη, Κηφισιά )

Γνήσια υψηλή σφίγγα σε σκάλα εισόδου (Έπαυλις Χρυσάνθεμον, Ιωάννου Π. Λάμπρου, οικία Τρικούπη, Κηφισιά )

Γνήσια υψηλή σφίγγα σε σκάλα εισόδου (Έπαυλις Χρυσάνθεμον, Ιωάννου Π. Λάμπρου, οικία Τρικούπη, Κηφισιά )

Μαρμάρινη Σφίγγα ως ακρωτήριο στο κεντρικό αέτωμα της Ακαδημίας Αθηνών.

 

 

Αξίζει να δείτε

 

1. Φωτογραφία με 2 ψηλές Σφίγγες, γλάστρα και φόντο τον Υμηττό σε σύγχρονη κατασκευή στην Ανατολική Αττική.

2. Φωτογραφία Αιγυπτιακής Σφίγγας στο νεοκλασικό μέγαρο Ανάργυρου στις Σπέτσες (ίσως το μοναδικό σωζόμενο τέτοιου τύπου ζευγάρι στην Ελλάδα)

3. Φωτογραφία μαρμάρινης Σφίγγας από τον τάφο του Αδαμάντιου Κοραή στο Α' νεκροταφείο Αθηνών

4. Φωτογραφία χάλκινης Σφίγγας του 1907 σε τάφο Γερμανού αρχαιολόγου, αντίγραφο Σφίγγας της Αίγινας, που ο ίδιος έφερε στο φως.

5. Φωτογραφίες - κατασκευή χαμηλής Σφίγγας (Ακροκέραμα Blog)

6. Φωτογραφίες - ψηλές Σφίγγες σε μάντρα (Ακροκέραμα Blog)
7. Φωτογραφίες - κάγκελα "Σφίγγες" (Ακροκέραμα Blog)

ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΟΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ

• Έρευνα - ανάλυση - φωτογραφίες Δ.Χ.Κ. Απαγορεύεται η αποθήκευση, η αναδημοσίευση και κάθε χρήση πλην της ανάγνωσης στο neoclassicalgreece.blogspot.gr και της παραπομπής προς την παρούσα σελίδα με δική σας εισαγωγή - περιγραφή. Οποιαδήποτε αναπαραγωγή με παρόμοιο τρόπο (πληροφορίες, ανάλυση, δομή) μπορεί να θεωρηθεί κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας.
• Σήμανση "Αποκλειστικό": Το θέμα δημοσιεύτηκε εδώ για πρώτη φορά. 
• Φωτογραφίες αρχαίων αντικειμένων και Αιγυπτιακών Σφιγγών από διάφορες πηγές. Σμίκρυνση Σφίγγας Ανάργυρου από το Saronic Magazine. Σμίκρυνση - απόσπασμα γύψινης διακόσμησης  "Α. Γράψας - γύψινα". Παλιές φωτογραφίες από το αρχείο του www.elia.org.gr και Ιστορικό Φωτογραφικό Αρχείο Νεοκλασικής Αρχιτεκτονικής της Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος - Emporiki Bank.
  
• Χρήση περιεχομένου τρίτων: Γίνεται με τον μέγιστο δυνατό σεβασμό, χωρίς διάθεση οικειοποίησης. Θεωρούμε ότι η χρήση του εδώ το αξιοποιεί στο μέγιστο. Γνήσιοι κάτοχοι - δημιουργοί - πηγές, όπου είναι σαφή και γνωστά σε εμάς, αναγράφονται.
•  Γίνεται προσπάθεια για αξιόπιστες πληροφορίες και σύννομες δημοσιεύσεις. Περισσότερα στη σελίδα "Νομικά & Όροι". 
• © neoclassicalgreece.blogspot.gr. Any use of content except of viewing it  here or redirecting to this page  is not allowed.